Këshilla

Pasi që ish punëdhënësja ime më largoi nga puna, unë u regjistrova në RAV/ORP Entin regjional për ndërmjetësim pune dhe tek Arka e papunësisë kam dorëzuar aplikimin për kompensim për papunësi. Pasi që pas dy muajsh papunësi kam gjetur një vend të ri pune, unë munda të çregjistrohem nga ndërmjetësimi për punë. Një muaj më pas nga Arka e papunësisë unë mora një vendim.  Në vendim qëndronte, që unë për shkak të papunësisë së vetëshkaktuar do të më zbriteshin mëditjet e kompensimit. Për shkak të ç' lajmërimit, këto nuk mund të shlyheshin më me pagesat vijuese dhe për rrjedhojë do të më duhej të ktheja një pjesë të kompensimit të papunësisë që mora. A ka të drejtë të veprojë kështu Arka e papunësisë?

Francesco Salerno: Po, Arkës së papunësisë i lejohet të paguajë në mënyrë retroaktive ditët e pushimit duke kërkuar mbrapsht përfitimet e mëditjeve që janë paguar tashmë. Ky është rasti nëse sqarimet për një papunësi të vetëshkaktuar nuk kanë përfunduar ende në momentin e çregjistrimit dhe nuk është më e mundur shlyerja e mëditjeve të zbritura shkaku i papunësisë së vetëshkaktuar me pagesat vijuese. Është me rëndësi, që Arka e papunësisë të lëshojë vendimin brenda gjashtëmujorit të afatit të zbatimit. Ky afat fillon me ditën e parë pas përfundimit të marrëdhënies në punë. Nëse nuk pajtoheni me vendimit, ju duhet që të ankoheni brenda 30 ditëve pas marrjes së vendimit, edhe nëse jeni çregjistruar.

Në vitin 2019 kam gjetur një vend pune me afat një vjeçar në Bernë dhe nga Irlanda jam zhvendosur në Zvicër. Unë kam marrë në leje qëndrimi B të BE/EFTA. Leja e qëndrimit ka skaduar në vitin 2024, mirëpo ajo është zgjatur. Në ndërkohë kam gjetur një vend pune të përhershëm dhe dua të qëndroj përgjithmonë në Zvicër, pasi që këtu jam njohur edhe me partneren time jetësore.  Një kolege pune italiane më tha, se ajo pas 5 vitesh me leje ka marrë një lejeqëndrimi C, pra një leje të përhershme qëndrimi.  A kam pasur edhe unë të drejtën në leje të përhershme qëndrimi C pas 5 viteve?

Marina Wyss: Jo, ju nuk e keni një të drejtë të tillë. Ju jeni shtetas irlandez. Pasi që Irlanda është një vend i BE/EFTA, ju bini nën fushëveprimin e Marrëveshjes për Lëvizjen e Lirë ndërmjet Zvicrës dhe BE-së. Tek kontratat e punës, që zgjasin së paku 365 ditë, në parim lëshohet një lejeqëndrimi (vjetore) B. Autoritetet e Zvicrës munden pas 10 vitesh qëndrimi legal, nëse në 5 vitet e fundit pandërprerë është poseduar lejeqëndrimi B, të lëshojë një lejeqëndrimi të përhershme C. Meqenëse ligji flet për "mund", i lihet në dorë maturisë së autoriteteve që të përcaktojnë, veçanërisht duke kontrolluar shkallën në të cilën personi është i integruar. Tek kolegia juaj e punës nga Italia kemi të bëjmë me një situatë tjetër fillestare. Zvicra me Italinë kanë lidhur një marrëveshje tjetër ndërshtetërore, një marrëveshje mbi qëndrimin e përhershëm.  Nëse plotësohen parakushtet e përcaktuara aty, shtetasit italianë marrin një lejeqëndrimi të përhershme pas vetëm 5 vjetësh (sikur edhe shtetasit zviceranë, anasjelltas, në Itali).

Për arsye profesioni në vitin 2023 nga Serbia jam zhvendosur në Zvicër. Unë kam gjetur një vend pune tek një korporatë ndërkombëtare. Kontrata ime e punës ishte e kufizuar në një vit. Në ndërkohë fatbardhësisht kam një vend pune të përhershëm, pasi që njohurit e mija të anglishtes janë shumë të mira. Mirëpo Enti i migracionit donë të ma zgjasin lejen e qëndrimit vetëm për një vit. A nuk kam unë të drejtë për një lejeqëndrimi më të gjatë apo edhe për një lejeqëndrimi të përhershme?

Marina Wyss:Jo, si shtetas i Serbisë ju nuk bini në fushëveprimin e Lëvizjes së Lirë mes Zvicrës dhe Be-së, dhe një lejeqëndrimi në parim nuk lëshohet për 5 vite. Tek personat i ju, që nuk vijnë nga një vend i BE/EFTA, bëhet fjalë për pjesëtarë të shteteve të treta. Këta marrin nën parakushte të ashpërsuara një leje në tregun zviceran të punës, me ç’ rast punëdhënësi juaj për këtë duhet të paraqesë një kërkesë tek autoritetet e migracionit. Këto vende pune pos tjerash numerikisht janë të kufizuara (kontingjentet). Ligji thotë, që tek zgjatja e një lejeqëndrimi për të përcaktuar afatin e kohëzgjatjes do të merret parasysh integrimi i personit përkatës. Në qoftë se flisni vetëm anglisht e jo edhe gjermanisht, kjo mund të jetë një nga arsyet për lejeqëndrimi të kufizuar. Për një lejeqëndrimi të përhershme ju në parim duhet të dëshmoni një qëndrim të vlefshëm prej 10 vitesh në Zvicër.

Federica Colella: Jo. Për pagesën e tatimit burimor është përgjegjës borxhliu i kontributit tatimor, pra punëdhënësi. Këtë e thotë ligji federal mbi harmonizimin e tatimit të drejtpërdrejtë të kantoneve dhe komunave (StHG) dhe ligji federal për tatimet e drejtpërdrejta (DBG).  Për transferimin e tatimit burimor tek autoritetet përgjegjëse, pos tjerash, punëdhënësi merr një referencë provizore.  

Vetëm nëse punëdhënësi ka bërë një zbritje të pamjaftueshme ose nuk ka bërë zbritjen fare dhe autoriteti vlerësues nuk është në gjendje të mbledhë më pas këtë taksë nga borxhliu, mund t'i kërkojë tatimpaguesit të paguajë detyrimisht borxhin e tatimit burimor. Duhet pas parasysh ndër të tjera se punëdhënësi është fajtor për mashtrim tatimor, nëse mban për veti shumën e tërhequr nga paga e punonjësit për tatimit burimor në vend që t'ia paguajë autoritetit tatimor.

Unë kam punua për një bujk. Pak kohë pas fillimit të punës unë pësova një fatkeqësi të rëndë me traktor. Më është dashur të qëndrojë për shumë ditë në spital dhe isha gjatë i paaftë për punë. Dhe mjerisht mësova se bujku më kishte punësuar në të zezë. Konkretisht unë nuk isha i regjistruar tek sigurimet shoqërore. A kam të drejtë megjithatë të përfitojë nga ligji federal mbi sigurimin në rast fatkeqësie në punë ?

Federica Colella: Po. Secili person, i cili punon në Zvicër, është detyrimisht i siguruar ndaj fatkeqësive profesionale tek një sigurim për raste të fatkeqësive. Nëse një person punon së paku 8 orë në javë, atëherë është i siguruar gjithashtu edhe kundër aksidenteve joprofesionale.  Sigurimi në rast fatkeqëie në punë mbulon posaçërisht koston për trajtim mjekësorë pa vet mbulesë dhe pa pjesëmarrje në harxhime dhe një pjesë të humbjes së fitimit, i cili si shkas ka dëmtimin shëndetësor që lidhet me fatkeqëinë. Disa punëmarrës, fjala bie në industrinë e ndërtimit, janë vetëm për shkak të ligjit, pra "automatikisht", të siguruar tek Suva. Në raste të tilla punëdhënësi duhet që secilin punëmarrës të ri ta regjistrojë tek Suva.  Nëse ai nuk e bënë ketë, megjithatë një punonjës i aksidentuar mund të kërkojë tek Suva marrjen përsipër të mbulimit të kostove të fatkeqësisë. Tek punëmarrësit, për të cilët ligji nuk parasheh sigurim "automatik" tek Suva, është detyrë e punëdhënësit, që të lidhë një kontratë sigurimi me një sigurim aksidental. Nëse punëdhënësi nuk e ka bërë këtë apo nëse ai nuk i paguar premitë, atëherë kyçet arka zëvendësuese e sigurimit për fatkeqësi në profesion dhe kujdeset për dhënien e përfitimeve të parapara ligjore. Punëmarrësit bujqësor nuk u takojnë të siguruarve "automatikisht". Ju mundeni pra që fatkeqësinë përmes Onlineformular ta regjistroni tek arka zëvendësuese. Kështu mundeni edhe ju të merrni përfitimet e sigurimit.

Natyrisht kjo nuk domethënë që puna në të zezë është pa rrezik. Përkundrazi, ajo në raste të veçanta mund të ketë pasoja të rënda si për punëdhënësin ashtu edhe për punëmarrësin.

Para disa muajsh kisha një fatkeqësi. Tani për tani marr paratë nga sigurimi në rast fatkeqësie dhe shpresojë, që lëndimet e mija të shërohen plotësisht dhe që unë përsëri të mund të ushtrojë plotësisht punën time fizike. Mirëpo, çka nëse kjo nuk do të jetë e mundur? A do të marr unë një pension fatkeqësie, dhe nëse po, nga kur?

Myriam Muff: Po, në një rast të tillë do të kishit këtë të drejtë. Për të marr një pension fatkeqësie, nevojiten dëmtime të mbetura në aftësinë e punës. Si i paaftë për punë vlen, kush përkundër trajtimit dhe përpjekjeve integruese, bie fjala pas një fatkeqësie, mbetet i dëmtuar për punë.  Se a do të fitohet e drejta e pensionit dhe në cilën lartësi, varet nga shkalla e invaliditetit.   Me këtë rast është me rëndësi të dihet, se invaliditeti duhet kuptuar ekonomikisht dhe jo medicinalisht. Kështu bëhet përcaktimi se çfarë të ardhurash mund të fitoni në tregun e punës, pra në një pozicion teorik, pavarësisht nëse një pozicion i tillë pune ekziston në të vërtetë apo jo. Kjo rezulton me të ashtuquajturat të ardhurat e invalidit. Të ardhurat, që do të mund ti arrinit pa dëmtimet shëndetësore, emërtohen si "të ardhurat e vlefshme". Shkalla e invaliditetit rezulton nga marrëdhëniet e përqindjes mes të të ardhurave të vlefshme dhe të ardhurave të invalidit. Përderisa në sigurimin e invaliditetit tek pas një shkalle invaliditeti prej 40 përqind epet një pension invalidi, sigurimi i fatkeqëisë paguan një pension qysh nga shkalla e invaliditetit prej 10 përqind, Pensioni matet në një bazë prej 80 përqind të fitimit vjetor, pra e pagës, që ju keni marrë brenda një viti para fatkeqësisë. Nga kjo llogaritet sipas lartësisë së shkalles së invaliditetit edhe lartësia e pensionit.

Unë jam 60 vjeç dhe kam dhënë dorëheqje nga puna për arsye personale. Momentalisht po peshoj mundësitë e mia dhe po kontrolloj nëse mund të marr një pension të parakohshëm nga arka e pensioneve profesionale. Njëkohësisht do të regjistrohesha si i papunë dhe do të kërkoja një punë të re, pasi vetëm pensioni im i arkës së pensionit nuk do të mjaftonte. Mirëpo një shok ma ka bërë me dije, që unë nuk do të marrja asgjë nga arka e papunësisë, nëse do të veproja kështu. A është e vërtetë?

Natasa Jevdenić: Jo, kjo tani nuk është më kështu. Rregullat ligjore kanë ndryshuar me reformën e AHV/AVS nga 1 janari 2024. Që nga ky vit, marrja e pensionit të parakohshëm nga arka pensionale profesionale apo nga ajo e pleqërisë AHV/AVS, më nuk përjashton kompensimin e papunësisë. Arka e papunësisë në raste të tilla kontrollon se a plotësohen parakushtet e përfitimit. Përfitimi nga pensioni profesional dhe/ose përfitimet nga AHV/AVS do të zbriten plotësisht nga kompensimi mujor i papunësisë. Nëse përfitimet e mëditjeve të papunësisë janë më të larta se pensioni, do të paguhen përfitimet ditore të papunësisë. Nëse përfitimet e mëditjeve të papunësisë janë më të ulëta se pensioni, arka e papunësisë nuk do të paguajë. Do të akumulohej pension nga arka e pensioneve profesionale dhe një tërheqje e parakohshme nga AHV/AVS.

(Work, 4.4.24)

Unë jam marangoz. Në janar më ka ra një grip. Mjeku më ka dhënë një javë pushim shtrati. Pasi në fund të muajit kontrollova llogarinë e orëve, pash se ishin shënuar 8,3 orë minus. Në llogarinë e orëve unë pash, se një pjesë e pagës sime ishte paguar vetëm me 80 përqind. Kur pyeta në zyrën e personelit, personi përgjegjës (HR) më shpjegoi, se ekziston një sigurim i mëditjeve në rast sëmundjeje. Sipas KKP ky sigurim paguan tek nga dita e dytë e mungesës në punë. Andaj orët e ditës së parë më janë llogaritur si orë minus. Nga dita e dytë punëdhënësi duhet të paguaj vetëm 80 përqind të pagës. A qëndron ky pohim?

Marina Wyss: Po. Në Kontratën Kolektive të Punës për sektorin e zdrukthëtarisë thuhet, që punëdhënësi duhet të sigurojë kolektivisht punëmarrësit që i nënshtrohen KKP-së për pagesën e mëditjes së sëmundjes në rast të paaftësisë për punë. Vijimi i pagesës së pagës duhet të kryhet nga dita e dytë të pengesës në punë, kjo thuhet shprehimisht kështu në KKP. Domethënë, dita e parë shkon në kurriz të punëmarrësit. Nëse është lidhur një sigurim i mëditjeve në rast sëmundjeje, ai paguan 80 përqind të pagës. Nëse punëmarrësi është i sëmurë për një kohë të gjatë, sigurimi i mëditjeve të sëmundjes paguan mëditje për këtë rreth dy vjet (720 ditë). Pa rregullim në një KKP duhet që punëdhënësi që nga dita e parë të vazhdojë të paguajë pagën 100 përqind, mirëpo për një kohëzgjatje më të shkurtër. (Work, 4.4.24)

Para dy viteve të mira kam filluar punën a tanishme. Për shkak të mungesës së personelit të kualifikuar punëdhënësi im më ka premtuar një bonus prej 5000 frangave, nëse unë nuk jap dorëheqje deri më 31 dhjetor 2023. Për këtë kemi bërë një marrëveshje me shkrim. Në fund të vitit 2023 unë kam marrë vetëm 4000 franga, edhe pse marrëdhënie e punës edhe më tej është e paprishur.  Kur e pyeta shefin time për ketë, ai më tha, që bonusi varet nga vlerësimi i punëdhënësit dhe se shkaku i zhvillimit të pavolitshëm të biznesit nuk ka qenë e mundur, që mua të më paguaj edhe një pagë mujore shtesë. A ka ai të drejtë?

Myriam Muff: Jo. Edhe pse qëndron, që bonusi në një masë të caktuar varet nga vullneti i punëdhënësit. Bonusi është një shpërblim i veçantë, të cilin punëdhënësi e jep me rastin e manifestimeve të caktuara, sikur janë kërshëndellat, apo përmbyllja e vitit të biznesit. Ai ndryshon nga paga në atë që paguhet si shtesë e pagës dhe që jepet vullnetarisht nga punëdhënësi. Ky është rasti, për shembull, nëse shuma e bonusit varet nga cilësia e punës, rrjedha e biznesit ose kritere të tjera që mund të përcaktohen lirisht nga punëdhënësi. Në rastin tuaj, ju është bërë një premtim i qartë për një shumë fikse dhe të rënë dakord paraprakisht për besnikërinë tuaj ndaj ndërmarrjes - pavarësisht nga rrjedha e biznesit Sipas praktikës gjyqësore të Gjykatës Federale, një shumë e caktuar dhe e rënë dakord paraprakisht nuk mund të përbëjë shpërblim bonusi. Kështu që punëdhënësi juaj juve ju ka borxh pa kushte shumën e marrëveshur prej 5000 frangave. Fjala është pra për pagë dhe jo për bonus sipas vullnetit vlerësues të punëdhënësit. (Work, 8.3.24)

Unë jam i papunë dhe në të njëjtën kohë jam në pritje të vendimit të sigurimit të invaliditetit IV/AI. Arka e papunësisë kërkonte, që unë duhet të jem së paku të jem 20% i aftë për punë.  Kjo për një kohë të gjatë ka qenë e mundur.  Mjerisht, pas  disa muajsh kisha një përkeqësim dhe ka tre muaj që jam përsëri 100% i paaftë për punë. Arka e papunësisë ka paguar edhe një muaj dhe më pas nuk ka paguar më tej. A lejohet kjo?

Natasa Jevdenić: Po, atyre u lejohet kjo. Si më lart e shpjeguar , aftësia e punës dhe gatishmëria prej 20 përqind janë parakushti për të marrë përfitimin e plotë nga Arka e papunësisë gjatë kohës sa zgjatë procedura e IV/AI. Nëse personi i siguruar është 100 përqind i papunë shkaku i sëmundjes, vlejnë rregullat e zakonshme të ligjit për Arkën e papunësisë. Sipas kësaj Arka e papunësisë jep mëditjet e plota më së gjati deri në 30 ditë kalendarike pas fillimit të paaftësisë për punë shkaku i sëmundjes. Më pas mëditjet do të kompensohen tek atëherë kur ekziston aftësia për punë prej së paku 20 përqind. Andaj është në rregull, që Arka e papunësisë, përfitimet tuaja i ka kufizuar në një muaj.

(Work, 4.4.24)

Puna në largësi: A do të më llogaritet rruga?

Sipas kontratës sime të punës, vendi im i punës është në qytetin e Cyrihut. Unë banoj në periferi të Cyrihut. Deri më tani për mua ka qenë e qartë, që rruga ime e punës nuk do të llogaritet si kohë pune.  Punëdhënësja ime e ka edhe një seli pune në Bernë. Pasi që atje ka mangësi personeli, muajin e ardhshëm më duhet të punojë në Bernë. A do të më llogaritet rruga e gjatë e punës si kohë pune?

UDHËTIMI: Rruga për në punë vlen rrallë si kohë pune. (Foto: Keystone)

Myriam Muff: Po. Edhe pse rruga e punës në parim nuk vlen si kohë pune. Një përjashtim është i vlefshëm, nëse puna juaj kryhet jashtë vendit të përhershëm të punës dhe për ketë arsye koha e udhëtimit është më gjatë se sa zakonisht. Në rastin tuaj domethënë, që juve duhet t'ju llogaritet dallimi mes kohës së udhëtimit të deritashëm dhe kohës së udhëtimit, të cilën ju në muajin e ardhshëm duhet ta bëni shkaku i punës së jashtëzakonshme në selinë punës në Bernë. Përpos kësaj punëdhënësja duhet që juve, bazuar në të drejtën obligative, t'ju kompensoi harxhimet e shkaktuara shtesë (p.sh. biletën e trenit)

(Work, 8.3.24)

Premtimi: A i lejohet shefit tim të më shkurtojë bonusin tim?

Para dy viteve të mira kam filluar punën a tanishme. Për shkak të mungesës së personelit të kualifikuar punëdhënësi im më ka premtuar një bonus prej 5000 frangave, nëse unë nuk jap dorëheqje deri më 31 dhjetor 2023. Për këtë kemi bërë një marrëveshje me shkrim. Në fund të vitit 2023 unë kam marrë vetëm 4000 franga, edhe pse marrëdhënie e punës edhe më tej është e paprishur.  Kur e pyeta shefin time për ketë, ai më tha, që bonusi varet nga vlerësimi i punëdhënësit dhe se shkaku i zhvillimit të pavolitshëm të biznesit nuk ka qenë e mundur, që mua të më paguaj edhe një pagë mujore shtesë. A ka ai të drejtë?

Myriam Muff: Jo. Edhe pse qëndron, që bonusi në një masë të caktuar varet nga vullneti i punëdhënësit. Bonusi është një shpërblim i veçantë, të cilin punëdhënësi e jep me rastin e manifestimeve të caktuara, sikur janë kërshëndellat, apo përmbyllja e vitit të biznesit. Ai ndryshon nga paga në atë që paguhet si shtesë e pagës dhe që jepet vullnetarisht nga punëdhënësi.
 Ky është rasti, për shembull, nëse shuma e bonusit varet nga cilësia e punës, rrjedha e biznesit ose kritere të tjera që mund të përcaktohen lirisht nga punëdhënësi. Në rastin tuaj, ju është bërë një premtim i qartë për një shumë fikse dhe të rënë dakord paraprakisht për besnikërinë tuaj ndaj ndërmarrjes - pavarësisht nga rrjedha e biznesit Sipas praktikës gjyqësore të Gjykatës Federale, një shumë e caktuar dhe e rënë dakord paraprakisht nuk mund të përbëjë shpërblim bonusi. Kështu që punëdhënësi juaj juve ju ka borxh pa kushte shumën e marrëveshur prej 5000 frangave. Fjala është pra për pagë dhe jo për bonus sipas vullnetit vlerësues të punëdhënësit. (Work, 8.3.24)

Unë kam lindur në vitin 1962 dhe me 64 vjeç e 6 muaj po mbush moshën referuese për pension. Me reformën AHV/AVS 21 unë i përkas brezit të tranzicionit. Vajza ime që është në marrëdhënie pune ma bëri me dije se është në pritje të një fëmije në Krishtlindje. Ajo planifikon që pas pushimit të lehonisë të kthehet në punë me kohë të plotë. Do të doja të kujdesesha për fëmijën e saj kur vajza ime të fillojë sërish punën. Isha në arkën e kompensimit dhe pyeta nëse duhet të pensionohesha para kohe. Arka e kompensimit më shpjegoi se mund të aplikoja për një pensionim të pjesshëm të parakohshëm. Në varësi të kohës, do të zbatohej edhe një normë më e ulët shkurtimi. A mund të marrë para kohe një pension të pjesshëm dhe të vazhdoj të punoj me kohë të pjesshme?

Marina Wyss: (Work, 5.2.24) Po, kjo është një mundësi e re që gjen zbatim me hyrjen në fuqi të legjislacionit të ri të AHV/AVS. Tani në fakt mund të merrni një pension të pjesshëm. Arka e kompensimit për ju mund të llogarisë opsione të ndryshme. Mund shumë informacion mund të gjeni në këto video shpjeguese në këto gjuhë:

• Video gjermanisht
• Video frängjisht
• Video italisht
• Video anglisht

Motra ime javën e kaluar kishte një intervistë për punësim si bibliotekare. Më ketë rast ajo ishte pyetur nëse do të kishte dëshirë të kishte fëmijë. A lejohet që eprori të shtrojë pyetje të tilla?

Gilles Sciboz: Jo. Firma duhet që me pyetje të përshtatshme nga personi aplikues të kuptojë se a përshtatet ai/ajo për vendin e përshkruar të punës. Kjo domethënë, se lejohen vetëm pyetjet që kanë të bëjnë drejtpërsëdrejti me vendin e përshkruar të punës. Pyetjet që shkojnë përtej këtij qëllimi shkelin ligjin e detyrimeve, sipas të cilit punëdhënësi mund të përpunojë të dhëna për punëmarrësin vetëm në masën që kjo ndikon në përshtatshmërinë e tij/saj për marrëdhënien e punës. Pyetjet në lidhje me shëndetin e aplikantit ose një shtatzëni të mundshme lejohen vetëm nëse detyrat që duhet të kryhen janë të papajtueshme me problemet shëndetësore ose një shtatzëni ekzistuese. Për shembull, është e mundur që një aplikante të pyetet nëse ajo ka probleme me shpinën kur duhet të mbajë pesha të rënda. Ose për të pyetur për ecurinë e një shtatzënie nëse është fjala për punë natën, punë të rrezikshme ose të lodhshme.

Pyetjet në lidhje me pagën e mëparshme, statusin martesor, historinë kriminale (përveç dënimeve penale që lidhen me krimet e pasurisë për një person që synon të punojë në lëmin e financave ose krime droge kur punon në një spital me opiate), problemet shëndetësore, orientimi seksual ose besimi fetar janë të ndaluara.

Dëshira e motrës suaj për të pasur fëmijë nuk ka asnjë lidhje të drejtpërdrejtë me detyrat e bibliotekares. Si rrjedhojë, pyetja është e papranueshme. Në këtë rast, motra juaj mund të përdorë të ashtuquajturën "të drejtën e nevojës për të gënjyer" dhe t'i përgjigjet pyetjes negativisht. (Work, 5.2.24)

Unë sivjet i mbushi 64 vjet (viti i lindjes 1960). Vitin e kaluar përgjegjësi i personelit (HR) më tha se në vitin 2024 do të pensionohesha. Kur unë në dhomën e pushimit njoftova me kënaqësi se po pensionohesha këtë vit, kolegët e mi më thanë se nuk mund të ishte e vërtetë. Një kolege që nuk ishte shumë më e re më tha se HR i kishte thënë asaj se nuk mund të pensionohej deri në moshën 65-vjeçare. A do të mund të pensionohem në vitin 2024?

Marina Wyss: Po, ju i takoni grave të vitit të fundit të lindjes, që me mbushjen e moshës 64 vjeç arrijnë moshën e pensionimit. Më 25 shtator 2022 në kutinë e votimit u miratua reforma AHV/AVS 21. Unia e luftoi këtë propozim sepse ai rriti moshën e daljes në pension për gratë. Reforma ka hyrë në fuqi me 1 janar 2024. Nuk flasim më për moshën e rregullt të pensionimit. Porse për moshës referuese, e cila si për femra dhe meshkuj është e përcaktuar njëjtë me 65 vjeç. Për brezin në tranzicion, mosha referuese e grave do të rritet gradualisht me tre muaj në vit. Më shumë informacion dhe këshilla të përpikta për situatën tuaj ju mund të merrni nga arka e kompensimit. (Work, 16.2.24, e përshtatur)

Ka disa muaj që unë marr pagesën e papunësisë. Sot mora një vendim nga Arka e sigurimit të papunësisë ku thuhet që më duhet të kthej mbi 1000 franga. Ishte bënë një gabim gjatë përllogaritjes së të ardhurave të mia të siguruara. Arka e sigurimit të papunësisë këmbëngul në kthimin e tyre. Kjo nuk është e drejtë, unë nuk jam me faj, ata nuk kanë punuar siç duhet. A duhet unë megjithatë të kthej paratë?

Natasa Jevdenić: Po, mjerisht. Arka e sigurimit të papunësisë është e obliguar që të korrigjojë gabimet e zbuluara. Ju nuk jeni fajtor për gabimin, kjo qëndron, ishte thjesht një gabim i arkës. Duke mbi llogaritur fitimet tuaja të siguruara, ju keni marrë më shumë para. Këtu kemi të bëjmë me «përfitimet e marra në mënyrë të parregullt», që nuk ka të bëjë me faktin se kush ishte fajtor për gabimin, por vetëm me faktin se kompensimi i paguar nuk përputhet me përfitimet ligjore. Prandaj, kërkesa për kthim, nga pikëpamja ligjore, është korrekte. Arka e sigurimit të papunësisë është e detyruar të bëjë kërkesën dhe ju duhet të rimbursoni shumën..

Unë kam qenë i papunë dhe kam marrë përfitime 3 vjet më parë. Në të njëjtën kohë, kisha disa detyra nëpër zyra të përkohshme dhe bëja punë pastrimi mbrëmjeve dhe fundjavave. Kompania e sigurimit të papunësisë tani po më kërkon para, sepse nuk i kam deklaruar këto detyra pastrimi. Ato u zhvilluan jashtë orarit tim normal të punës dhe unë gjithmonë e dorëzoja gjithçka me zell. A mund të më kërkojë tani fondi i sigurimit të papunësisë para?

Po. Si pjesë e ligjit federal për masat për të luftuar punën e padeklaruar, zyra qendrore e kompensimit krahason shtesat ditore nga sigurimi i papunësisë me regjistrimet në llogaritë individuale (hyrjet IC).

Sigurimi i invaliditetit i ka dhënë burrit tim një pension të pjesshëm. Ky pension nuk mjafton për të ushqyer familjen tonë prej katër anëtarësh: që nga lindja e fëmijës së parë, unë jam kujdesur për dy fëmijët (një dhe tre vjeç). Kam kërkuar punë, deri tani pa sukses. Pasi kemi para të pamjaftueshme, u lajmërova edhe në entin social të Komunës. Punonjësja sociale më këshilloi të regjistrohesha në RAV/ORP në mënyrë që të mund të merrja kompensimin e papunësisë ndërsa jam në kërkim të vendit të punës. A kam të drejtë për kompensim papunësie edhe pse nuk kam punuar që nga viti 2020?

Marina Wyss: Po, me kusht që të plotësohen të gjitha kërkesat dhe në veçanti periudhat e kontributit. Kur regjistroheni në RAV/ ORP, hapet një periudhë e ashtuquajtur kornizë, brenda së cilës paguhen kontributet për një periudhë të caktuar kohore (periudhat e kontributit). Sipas rregullit, duhet të keni punuar për 12 muaj brenda dy viteve të fundit për të pasur të drejtën e kompensimit të papunësisë. Ligji parashikon një përjashtim për personat e siguruar që i janë përkushtuar rritjes së fëmijëve nën moshën dhjetë vjeç: periudhat e kontributit duhet të kenë përfunduar brenda katër viteve të fundit në vend të dy viteve. Pas çdo lindje fëmije tjetër shtesë zgjatet kjo periudhë kornizë. Në rastin tuaj është gjithashtu përcaktuese që burri juaj është bërë invalid. Madje, ligji parashikon edhe përjashtimin nga periudhat e kontributeve në raste të tilla. (Work, 15.12.2023)

Unë para 3 vitesh kam qenë i papunë dhe kam marrë përfitime. Në të njëjtën kohë, nga zyra për punë të përkohshme kisha disa detyra angazhimi për punë pastrimi mbrëmjeve dhe fundjavave. Arka e sigurimit të papunësisë tani po më kërkon t’u kthej para, sepse nuk i kam deklaruar këto detyra angazhimi në pastrim. Ato u zhvilluan jashtë orarit tim normal të punës dhe unë gjithmonë i dorëzoja të gjitha me ndërgjegje. A mund tani Arka e sigurimit të papunësisë të kërkojë kthimin e parave?

Marina Wyss: Po. Si pjesë e ligjit federal për masat për të luftuar punën e padeklaruar, zyra qendrore e kompensimit krahason pagesat e ndihmës ditore nga sigurimi i papunësisë me hyrjet në llogaritë individuale (hyrjet në LLI). Në rastet e përputhshmërisë informohet sigurimi i papunësisë dhe rastet shqyrtohen në detaje. Prandaj, veprimet e Arkës së papunësisë konsiderohen në rregull. Kur bëhet fjalë për punën e pastrimit, duhet bërë një dallim nëse i keni pasur këto para se të mbeteni të papunë apo jo. Çdo punë e bërë gjatë marrjes së përfitimit të papunësisë llogaritet si të ardhura të ndërmjetme. Nëse keni filluar të punoni pasi keni mbetur i papunë, do t’ju duhej ta raportonit atë si të ardhura të ndërmjetme. Nëse i keni pasur këto punë pastrimi më parë, jashtë orarit tuaj normal të punës, këto janë punë fitimi anësor. Nëse keni punuar më shumë kur ishit i papunë, këto duhet të llogaritet si të ardhura të ndërmjetme, përndryshe jo. (Work, 15.12.2023)