Danışman

Yakın zamanda emekliliğe ayrıldım ve ne yazık ki AHV- emeklilik maaşım ve mesleki emekli maaşımın (pansiyon kasa) kıt kanat yaşamama yettiğini fark ettim: Hiçbir zaman yüksek bir maaşım olmadı ve sadece yarı zamanlı çalıştım. Sağlık durumum hala iyi olduğu için emekli maaşıma ek olarak bir iş aramak, calışmak istiyorum. AHV emekli maaşımı daha sonra iyileştirmem mümkün mü?

Myriam Muff: Evet, normal emeklilikten sonra çalışmaya devam ederseniz ve üzerinden AHV primi alınan bir geliriniz varsa, emekli aylığınızın yeniden hesaplanmasını talep edebilirsiniz. Bu şekilde emekli aylığınızda bir artış elde edebilirsiniz. Ancak, sadece normal emeklilik yaşını takip eden ay ile 70. doğum gününüz arasındaki primlere tabi gelirler dikkate alınır (veya AHV 21 reformunun bir parçası olarak emeklilik yaşı kademeli olarak 64'ten 65'e yükseltilecek olan 31 Aralık 1963'e kadar doğan kadınlar için ilgili emeklilik yaşına ulaştıktan sonra beş yıla kadar). Aylık 1.400 İsviçre Frangı (yıllık 16.800 İsviçre Frangı) tutarındaki geçerli ödenek de burada önemlidir: Bu miktara kadar elde edilen gelir AHV primlerine tabi değildir. Ancak 1 Ocak 2024'ten itibaren, ilgili kişiler bu ödenekten yararlanıp yararlanmamayı seçebilirler. Bu sizin için şu anlama geliyor: Bundan feragat ederseniz, daha fazla AHV primi ödersiniz ve bu da daha sonra AHV emekli maaşınızı olumlu yönde etkiler. Bilinmesi gereken önemli hususlar: Yeniden hesaplama başvurusu yalnızca gelecekteki emeklilik ödemelerini etkiler ve geriye dönük olarak yapılamaz.

Böyle bir yeniden hesaplama için tam olarak nasıl bir yol izlemem gerekiyor?

Myriam Muff: Yeniden hesaplama için, burada bulabileceğiniz 318.383 “Referans yaşı sonrası emeklilik maaşının yeniden hesaplanması için başvuru” formunu doldurmanız gerekir. Formu burada bulabilirsiniz hier. Bu formu Emeklilik Kasasına ve şubelerine veya  ahv-iv.ch sitesi üzerinden göndermelisiniz. Yeniden hesaplama için tarih seçmekte özgürsünüz. Yeniden hesaplama yalnızca bir kez yapılabileceğinden, emekli olduktan sonra ne kadar süre çalışmaya devam etmek istediğinizi göz önünde bulundurmalısınız. Yeniden hesaplama yalnızca gelecekteki emeklilik ödemelerini etkilediğinden ve yalnızca normal emekliliğinizden sonraki maksimum 5 yıllık süreyi dikkate aldığından, yeniden hesaplama başvurusunda bulunmak için daha fazla beklememelisiniz. Ancak, elbette çalışmayı daha erken bırakabilir ve başvuruyu o zaman yapabilirsiniz. Belirli bir işlem süresi tanıyın ve başvuruyu istenen yeniden hesaplama tarihinden üç ila dört ay önce gönderin. (Work, 6.12.24)

Şirketimizde şu anda 2025 yılı için tatil taleplerini belirlemek zorundayız. Okul çağında çocuklarım olduğu için tatillerimi okul tatillerinde yapabilmem gerekiyor. İşverenim bunu reddedebilir mi?

Rahel Beyeler: Taraflar bir çözüm bulamazlarsa, tatillerin tarihini işveren belirleyecektir. Bunu yaparken, şirketin çıkarlarıyla uyumlu olduğu ölçüde çalışanların isteklerini dikkate almalıdır. Bu nedenle, mümkün olan her durumda, tatiller çalışanlar için uygun bir döneme - sizin durumunuzda, çocukların okul tatillerine - kaydırılmalıdır. Diğer çalışanların kişisel ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmalıdır, örneğin doğum veya babalık iznini takiben tatil yapma, yarışmalara katılma veya mevsimlik bir hobi edinme isteği gibi. Tüm istekler tartılmalı ve karar verilmenin zor olduğu durumda işverenin menfaatleri öncelikli olmalıdır. Eğer işveren, operasyonel menfaatleri gerekçe göstermeden tatil talebinizi görmezden gelirse, tatili belirleme hakkını aşmış olur. Bu durumda, başarısız bir uyarıdan sonra kendi yetkinizle tatil yapabilecek olsanız da, size itidalli olmanızı tavsiye ederim. Daha sonra işten çıkarılırsanız, en iyi ihtimalle tazminat alırsınız, ancak işinizi kaybetmiş olursunuz. (Work, 23.1.25)

Şirketimizde her zaman çok iş olmur ve işverenim yıllar boyunca bana çok fazla iş verdi. Hiçbir zaman şikayet etmedim, hafta sonları da görevler için hazırdım ve geçen yıl neredeyse hiç tatil yapamadım. Sonra her şey bana fazla gelmeye başladı ve hastalandım - doktorum buna tipik bir tükenmişlik depresyonu (burnout) diyor. Altı aydır hastalık iznindeyim ve günlük hastalık yardım sigortasından günlük ödenek alıyorum. Şimdi işverenim ayın sonunda bana çıkış verdi. Hastalığım sırasında bunu yapabilir mi?

Rahel Beyeler: Evet, prensipte bu mümkündür. Yasa, iyileşme için ek süre olarak adlandırılan uygun süreler öngörmektedir. Bu süre zarfında işten çıkarılamazsınız. İş ilişkisinin süresine bağlı olarak, hak kazanma süreleri bir ila altı ay arasında sürer. Toplu iş sözleşmesine (TİS) bağlı olarak, bu hak kazanma süreleri daha da uzun sürebilir: En iyi senaryoda, bir çalışan olarak günlük hastalık yardım sigortasından veya kaza sigortasından yardım aldığınız sürece işten çıkarılmaya karşı korunursunuz. Ancak, bu engelleme süreleri sona erdiğinde, işveren, çalışmanıza zarar veren bir hastalık nedeniyle iş ilişkisini sona erdirebilir

Bu, işlerin yogunlugu yüzünden hasta olan biri olarak benim için de geçerli mi?

Rahel Beyeler: Sizin durumunuzda, işten çıkarma muhtemelen kötü niyetlidir. Bir işveren çalışanına sürekli olarak çok fazla iş veriyor ve yeterli iyileşme süresi tanımıyorsa, İsviçre Borçlar Kanunu'nun 328. Maddesi uyarınca özen yükümlülüğünü göz ardı ediyor demektir. İşveren, kendisininde önemli ölçüde neden olduğu bir hastalık nedeniyle sizi işten çıkarırsa, bu, Borçlar Kanunu'nun 336. Maddesi uyarınca kötü niyet suçunu işlemiş demektir. Bu nedenle işvereninizden altı aylık maaşınıza kadar tazminat talep edebilirsiniz. Ancak, işten çıkarma geçerlidir. Şimdi mahkemede tazminat talep ederseniz, kötü niyete ilişkin kanıt sunmanız gerekir. Bu, aşırı iş yükü nedeniyle ciddi şekilde hastalandığınızı ve işvereninizin iş baskısı nedeniyle hasta olduğunuzun farkında olduğunu kanıtlamanız gerektiği anlamına gelir. Bu nedenle, işvereninizi erken bir aşamada aşırı çalıştırıldığınız konusunda bilgilendirmeniz önemlidir. Sonuçta, mahkemede başka bir nedenle değil, hastalık nedeniyle işten çıkarıldığınızı da kanıtlamanız gerekecektir. Bu nedenle uygulamada, işten çıkarmanın haksızlığını mahkemede kanıtlamak kolay değildir.

(Work, 7.11.24)

Şehrin merkezinde küçük bir şirkette yeni bir işim var. Bir dinlenme odası ve küçük bir avlu var. Bu avluda sigara içmek yasak. Neden bu avluda temiz havada sigara içmeme izin verilmediğini ve bunun yerine kaldırımda sigara içmek için dışarı çıkmam gerektiğini anlamıyorum - şirketin başka bir açık alanı yok ve büyük, gürültülü bir caddede yer alıyor. İşverenim avluda sigara içmeyi gerçekten yasaklayabilir mi?

Myriam Muff:Evet, İsviçre Borçlar Kanunu işverene talimat verme hakkı tanımaktadır. Bu talimat verme hakkı kapsamında, işveren hem işin yapılmasına, hem de şirketteki davranışlara ilişkin özel talimatlar verebilir. Şirket binasında, yani iç avluda sigara içme yasağına ilişkin bir talimata izin verilebilir. Görünüşe göre bu iç avluya ek olarak sadece bir kapalı dinlenme odası bulunduğundan ve sigara içmeyenlerin vakit geçirebileceği ayrı bir açık alan olmadığından, bu talimat da haklıdır, çünkü aksi takdirde sigara içmeyenler dışarıda sigara içenler tarafından ayrımcılık olmasa bile rahatsız edilecektir. (Work, 19.9.24)

Eski işverenim tarafından işten çıkarıldıktan sonra, iş bulmak için iş bulma merkezine RAV'a/ORP`e kayıt oldum ve işsizlik sigortası kasasına işsizlik parası için başvuruda bulundum. İki ay işsiz kaldıktan sonra yeni bir iş bulduğum için iş bulma merkezinden kaydımı sildirebildim. Bir ay sonra işsizlik sigortası fonundan bir karar geldi. Kararda, kendi isteğimle işsiz kaldığım için çalışmadığım günler için ödenek verilmeyeceği belirtiliyordu. Kaydımı sildirdiğim için bunlar artık mevcut ödemelerle geri ödenemeyecekti ve bu nedenle aldığım işsizlik parasının bir kısmını geri ödemem gerekecekti. İşsizlik sigortası kasasının bunu yapma izini var mı?

Francesco Salerno: Evet, işsizlik sigortası kasası daha önce ödenmiş olan günlük ödenekleri geriye dönük olarak ödemenizi talep edebilir. Bu durum, kişin işsizliğe kendisinin sebep olup olmadığı ile ilgili soruşturmanın kayıdınızı silme tarihine kadar henüz tamamlanmamış olması ve geriye dönük kesinitin mevcut ödemeyle artık mümkün olmaması halinde geçerlidir. İşsizlik sigortası kurumunun kararı altı aylık uygulama süresi içinde vermesi önemlidir. Bu süre, iş ilişkisinin sona ermesinden sonraki ilk gün başlar. Kararı kabul etmiyorsanız, kaydınız silinmiş olsa bile, aldığınız tarihten itibaren 30 gün içinde itirazda bulunmalısınız.

2019 yılında Bern'de bir yıllığına geçici bir iş buldum ve İrlanda'dan İsviçre'ye taşındım. Bana bir AB/EFTA B izni verildi. İznin süresi 2024'te doldu, ancak uzatıldı. O zamandan beri kalıcı bir iş buldum ve eşimle de burada tanıştığım için İsviçre'de sürekli kalmak istiyorum. İş yerindeki İtalyan bir meslektaşım bana 5 yıl sonra kendisine C yerleşim izni, yani kalıcı oturum izni verildiğini söyledi. Ben de 5 yıl sonra C oturum izni alma hakkına sahip olabilir miyim?

Marina Wyss: Hayır, böyle bir hakkınız yok. Siz bir İrlanda vatandaşısınız. İrlanda bir AB/EFTA ülkesi olduğu için, İsviçre ile AB arasındaki Kişilerin Serbest Dolaşımı Anlaşması kapsamına giriyorsunuz. En az 365 gün süren iş sözleşmeleri için genellikle bir B izni verilir. İsviçre makamları, son 5 yıldır kesintisiz olarak B oturum iznine sahip olmanız koşuluyla, 10 yıllık yasal ikametten sonra C oturum izni verebilir. Yasa “olabilir” dediğinden itibaren yetkililerin takdir yetkisi vardır, bu nedenle özellikle kişinin ne ölçüde entegre olduğu incelenecektir. İtalya'daki iş arkadaşınız farklı bir durumdadır: İsviçre, İtalya ile bir başka uluslararası anlaşma imzaladı, daimi oturum izni anlaşması. Bu anlaşmada belirtilen koşullar yerine getirilirse, italyan vatandaşlarına 5 yıl sonra oturma izni verilir (ve İtalya'daki İsviçre vatandaşlarına da aynı uygulama tabidir).

Mesleki nedenlerden dolayı 2023 yılında Sırbistan'dan İsviçre'ye taşındım. Uluslararası bir şirkette iş buldum. İş sözleşmem bir yılla sınırlıydı. Neyse ki artık kalıcı bir iş sözleşmem var çünkü İngilizcem çok iyi. Ancak göç dairesi B iznimi yalnızca bir yıl uzatmak istiyor. Daha uzun süreli oturma izni, hatta yerleşme izni alma hakkım yok mu?

Marina Wyss:Hayır, çünkü bir Sırp vatandaşı olarak İsviçre ile AB arasındaki Serbest Dolaşım Anlaşmasının kapsamına girmiyorsunuz ve oturma izni genellikle beş yıl süreyle verilmiyor. Sizin gibi bir AB/EFTA ülkesinden gelmeyen kişilere üçüncü ülke vatandaşları deniyor. İsviçre işgücü piyasasında yalnızca katı koşullar altında çalışma izni alıyorlar; bu durumda işverenler göçmenlik makamlarına başvuruda bulunmak zorunda kalıyorlar. Iş sayısı da sınırlıdır (kota uygulanıyor).Yasa, oturma izninin uzatılmasında, oturum süresinin belirlenmesinde söz konusu kişinin entegrasyonunu dikkate alındığını belirtmektedir. Almanca konuşmuyorsanız yalnızca İngilizce konuşuyorsanız, bu size geçici oturma izninin verilmesinin bir nedeni olabilir. Yerleşme izni alabilmek için genellikle 10 yıldır İsviçre'de geçerli bir ikamet sahibi olduğunuzu kanıtlamanız gerekir.

Stopaj vergisine (kaynaktan kesme) tabiyim. İşverenim her ay maaşımdan belirli bir miktarı stopaj vergisi olarak kesiyor. Ancak kesilen tutarları kanton vergi idaresine iletmedi. Şimdi vergi daireleri bu tutarları benden geri talep ediyor. Bunu yapabilirler mi? 

Federica Colella: Hayır. Vergiye tabi menfaatin borçlusu, yani işveren, stopaj vergisini ödemekten sorumludur. Bu husus, kanton ve belediyelerin doğrudan Vergilerinin Uyumlaştırılmasına İlişkin Federal Kanun (StHG) ve Doğrudan Federal Vergiye İlişkin Federal Kanun'da (DBG) düzenlenmiştir. Bu arada, işveren stopaj vergisini yetkili makama ödediği için bir komisyon alır. 

Ancak işveren yetersiz bir kesinti yapmışsa veya hiç kesinti yapmamışsa ve vergi dairesi daha sonra bu vergiyi borçludan tahsil edemezse, vergi mükellefini borçlu olduğu stopaj vergisini ödemeye zorlayabilir. Ayrıca, işverenin stopaj vergisi tutarını çalışanın maaşından kesmesi, fakat vergi makamlarına ödememesi durumunda, diğer şeylerin yanı sıra vergi sahtekarlığı suçu işlemiş olduğuda unutulmamalıdır.

Ben bir çiftçi için çalışıtım. İşe başladıktan kısa bir süre sonra ciddi bir traktör kazası geçirdim. Birkaç gün hastanede kalmak zorunda kaldım ve uzun süre çalışamadım. Ve ne yazık ki çiftçinin beni yasadışı olarak çalıştırdığını öğrendim. Özellikle de beni sosyal sigortaya kaydettirmemişti. Yine de Federal Kaza Sigortası Kanunu (UVG) kapsamında yardım talep edebilir miyim?

Federica Colella: Evet, İsviçre'de çalışan herkes zorunlu olarak bir kaza sigortası kurumunda iş kazalarına karşı sigortalıdır. Eğer kişi haftada en az sekiz saat çalışıyorsa, mesleki olmayan kazalara karşı da sigortalıdır. UVG kapsamındaki kaza sigortası, özellikle muafiyet ve masraf paylaşımı olmaksızın tıbbi tedavi masraflarını ve kazanın neden olduğu sağlık bozukluğundan kaynaklanan kazanç kaybının bir kısmını karşılar. Bazı çalışanlar, örneğin inşaat sektöründe, sadece yasa geregi Suva'da, yani “otomatik olarak” sigortaya kayıtedilmektedirler. Bu durumlarda, işveren her yeni çalışanını Suva'ya kaydettirmelidir. İşveren bunu yapmazsa, kaza geçiren bir çalışan yine de kaza masraflarının karşılanması için Suva'ya başvurabilir. Yasanın “otomatik” Suva sigortası öngörmediği çalışanlar için, bir kaza sigortacısı ile sigorta sözleşmesi yapmak işverenin sorumluluğundadır. İşveren bunu yapmamışsa ya da primleri ödememişse, yedek sigorta UVG devreye girecek ve yasal olarak öngörülen yardımları sağlayacaktır. Tarım işçileri “otomatik olarak” sigortalı değildir. Bu nedenle kazayı online formu kullanarak UVG ye bildirebilirsiniz. Bu şekilde siz de yasal sigorta yardımlarını alabilirsiniz. 

Elbette bu, kayıt dışı çalışmanın risksiz olduğu anlamına gelmez. Aksine, kişisel duruma bağlı olarak, hem işveren hem de çalışan için ciddi sonuçlar doğurabilir.

Birkaç ay önce bir kaza geçirdim. Şu anda günlük kaza yardımı alıyorum ve yaralarımın tamamen iyileşeceğini ve tekrar tam fiziksel işimi yapabileceğimi umuyorum. Peki durum böyle olmazsa? O zaman bir kaza aylığı alacak mıyım ve alacaksam ne zamandan itibaren?

Myriam Muff: Evet, böyle bir durumda buna hakkınız olacaktır. Kaza aylığı alabilmek için çalışma durumunuzun (sağlınız nedeniyle) kalıcı olarak azalmış olması gerekir. Bir kişi, örneğin bir kazadan sonra, tedaviye ve iş yaşamına entegre olma girişimlerine rağmen iş göremez durumda kalıyorsa, çalışamaz durumda sayılır. Emekli maaşı alıp almayacağınız ve ne ölçüde alacağınız maluliyet derecesine bağlıdır. Maluliyetin tıbbi olarak değil ekonomik olarak anlaşılması gerektiğini bilmek önemlidir. Bu, iş piyasasında, yani teorik olarak bir işte, böyle bir işin gerçekten var olup olmadığına bakılmaksızın, ne kadar gelir elde edebileceğinize göre belirlenir. Bu da maluliyet geliri olarak adlandırılır. Kalıcı sağlık sorunları olmadan elde edebileceğiniz gelire “malullük geliri” denir. Maluliyet derecesi, maluliyet geliri ile maluliyet geliri arasındaki yüzde oranına göre belirlenir. Maluliyet sigortası sadece yüzde 40'lık bir maluliyet derecesinden maluliyet aylığı öderken, kaza sigortası yüzde 10'luk bir maluliyet derecesinden aylık öder. Aylık, sigortalı kazancın yüzde 80'i, yani kazadan önceki bir yıl içinde aldığınız maaş esas alınarak hesaplanır. Emekli maaşı miktarı daha sonra sakatlık derecesine bağlı olarak hesaplanır.

60 yaşındayım ve kişisel nedenlerden dolayı işimden ayrıldım. Şu anda seçeneklerimi değerlendiriyorum ve mesleki emeklilik maaşımı (pansiyon kasa) erken çekmeyi düşünüyorum. Aynı zamanda, emekli maaşım tek başına yeterli olmayacağı için işsiz olarak kayıt yaptırıp yeni bir iş de arayabilirim. Ancak bir arkadaşım bunu yaparsam işsizlik fonundan hiçbir şey alamayacağımı söyledi. Bu doğru mu?

NATASA JEVDENIC: Hayır, bu artık doğru değil. Yasal hükümler 1 Ocak 2024 tarihinde AHV/AVS reformu ile değişti. Bu yıldan itibaren, bir mesleki emeklilik maaşının (pansiyon kasa) veya AHV emeklilik maaşının erken çekilmesi artık işsizlik parası alma hakkını ortadan kaldırmıyor. Bu gibi durumlarda işsizlik sigortası fonu, hak kazanma koşullarının yerine getirilip getirilmediğini kontrol edecektir. Mesleki emeklilik programından ve/veya AHV'den alınan yardımlar daha sonra aylık işsizlik ödeneğinden tamamen düşülecektir. Eğer günlük işsizlik ödeneği emekli maaşından yüksekse, günlük işsizlik ödeneği ödenir. Günlük işsizlik maaşı emekli maaşından düşükse, işsizlik fonu tarafından herhangi bir ödeme yapılmaz. (Work, 30.5.24)

Şu anki işime iki yıldan biraz daha uzun bir süre önce başladım. Vasıflı işçi açığı nedeniyle işverenim 31 Aralık 2023 tarihine kadar çalışmam durumumda bana 5.000 CHF ikramiye sözü verdi. Bu yazılı olarak kararlaştırıldı. Ancak 2023'ün sonunda, iş ilişkisi hala sona ermemiş olmasına rağmen sadece 4.000 İsviçre Frangı aldım. Bu konuda patronuma başvurduğumda, ikramiyenin işverenin takdirine bağlı olduğunu ve kötü iş durumu nedeniyle bana ek bir aylık maaş ödemenin mümkün olmadığını söyledi. Doğru mu söylüyor?

Myriam Muff: Hayır. İkramiyenin belirli bir ölçüde işverenin iradesine bağlı olduğu doğrudur. İkramiye, Noel veya mali yıl sonu gibi belirli durumlarda işveren tarafından yapılan özel bir ödemedir. İkramiyenin özelliği, maaşa ek olarak ödenmesi ve işveren tarafından gönüllü olarak ödenmesidir. Örneğin, ikramiyenin miktarı iş performansının kalitesine, işin gidişatına veya işveren tarafından serbestçe belirlenebilecek diğer kriterlere bağlı olarak belirleniyorsa durum böyledir. Sizin durumunuzda, şirkete olan sadakatiniz için size, işin gidişatından bağımsız olarak, önceden kararlaştırılan sabit bir miktar şeklinde açık bir vaatte bulunulmuştur. Federal Yüksek Mahkeme'nin içtihadına göre, önceden kararlaştırılan sabit bir miktar ikramiye teşkil edemez. Bu nedenle işvereniniz, kararlaştırılan 5.000 CHF'yi koşulsuz olarak size ödemekle borçludur. Dolayısıyla bu bir maaştır ve işverenin takdirine bağlı bir ikramiye değildir. (Work, 08.03.2024)

İşsizim ve aynı zamanda IV/AI'den bir karar bekliyorum. İşsizlik sigortası en az yüzde 20 oranında çalışabilir durumda olmamı şart koşuyordu. Bu bir süre için mümkün oldu. Ne yazık ki birkaç ay sonra hastalığım şiddetli bir şekilde nüksetti ve şimdi üç aydır tekrar yüzde 100 hastalık iznindeyim. İşsizlik sigortası bir ay daha ödeme yaptı ve o zamandan beri başka bir ödeme yapmadı. Bu yasal bir uygulama mı?

Natasa Jevdenić: Evet. Yukarıda da açıklandığı gibi, devam eden bir IV/AI prosedürü sırasında tam işsizlik ödeneği ödenmesi için en az yüzde 20 oranında çalışabilir durumda olmak ve çalışmayı isteme ön koşuldur. Sigortalı kişi hastalık nedeniyle yüzde 100 çalışamaz durumdaysa, İşsizlik Sigortası Yasası'nın normal hükümleri uygulanır. Buna göre, işsizlik sigortası, hastalık nedeniyle iş göremezliğin başlamasından sonraki 30. takvim gününe kadar tam günlük ödenek ödeyecektir. Bundan sonra, günlük ödenekler ancak kişi en az yüzde 20 oranında yeniden çalışabilecek duruma geldiğinde ödenebilir. Bu nedenle, işsizlik sigortasının ödemeyi bir ay ile sınırlandırması doğrudur. (Work, 4.4.24)