Poradnik

Jestem w trudnej sytuacji finansowej. Zapytałam więc mojego pracodawcę, czy mógłby mi zapłacić za pięć tygodni urlopu. Ponieważ mamy dużo pracy, pomogłabym w ten sposób mojej firmie. Mój szef odmówił, mówiąc, że prawo zabrania mu płacenia mi za mój urlop. Czy to prawda?

Myriam Muff: Tak, twój szef ma rację. Artykuł 329d, paragraf 2 szwajcarskiego kodeksu zobowiązań stanowi, że urlop w trakcie trwania stosunku pracy nie może być rekompensowany pieniędzmi ani innymi świadczeniami. Urlop służy do odpoczynku i relaksu pracownika. Wypłata jest dozwolona tylko wtedy, gdy urlop nie może być już wykorzystany jako piątek. Oznacza to, że zakaz wypłacania urlopu, na przykład po zakończeniu stosunku pracy, nie obowiązuje. Zakaz może zostać również uchylony, jeśli szef niespodziewanie rozwiąże umowę z pracownikiem, a pracownik musi szukać nowej pracy w okresie wypowiedzenia lub nie jest w stanie zaplanować urlopu w tym czasie. Jednak twój pracodawca może dobrowolnie wypłacić ci zaliczkę. Jeśli nie wyraża on na to zgody, nadal masz prawo do zaliczki, pod warunkiem, że nie tylko znajdujesz się w trudnej sytuacji finansowej, ale także w sytuacji awaryjnej.

(Work, 20.5.25)

Jestem zarejestrowany w funduszu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia na 50 procent. Od miesiąca dostarczam gazety dwa razy w tygodniu, co stanowi około 20 procent czasu. Czy muszę to zgłosić do funduszu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia?

Francesco Salerno: Tak, ważne jest, aby zgłaszać wszelkie zarobki podczas pobierania zasiłku dla bezrobotnych, nawet jeśli jesteś zarejestrowany tylko na 50 procent. Wtedy to fundusz ubezpieczeń na wypadek bezrobocia jest odpowiedzialny za sprawdzenie, w jaki sposób i czy uwzględnia te zarobki. (Work, 2 czerwca 2025 r.)

Po utracie pracy w lutym 2023 r. zarejestrowałem się w funduszu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia. Otrzymywałem zasiłek dla bezrobotnych nieprzerwanie od 1 marca 2023 r. do 31 stycznia 2024 r. W zeszłym tygodniu otrzymałem list z funduszu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia. Napisali, że na podstawie powiadomienia z Sekretariatu Stanu ds. Gospodarczych (Seco) przeglądają moje dokumenty na podstawie Federalnej Ustawy o Przeciwdziałaniu Pracy Niezgłoszonej (BGSA). Podejrzewali, że nie zadeklarowałem zarobków w 2023 r. i że mogę zostać poproszony o zwrot zasiłku dla bezrobotnych. Jakich konsekwencji powinienem się spodziewać?

Francesco Salerno: Zależy to od tego, czy faktycznie uzyskałeś dochód i nie zgłosiłeś go do funduszu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia. SECO zwrócił się do funduszy ubezpieczeń na wypadek bezrobocia o sprawdzenie akt, jeśli zadeklarowałeś dochód do funduszy odszkodowawczych, jednocześnie pobierając zasiłek dla bezrobotnych. Nie stanowi to „pracy niezgłoszonej” w prawdziwym tego słowa znaczeniu. Na formularzu „Dane osoby ubezpieczonej”, który otrzymywałeś pod koniec każdego miesiąca i musiałeś wypełnić i złożyć do funduszu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia zgodnie z prawdą, najpierw zapytano cię, czy pracowałeś dla jednego czy więcej pracodawców. Jeśli faktycznie uzyskałeś dochód w 2023 r. i nie zgłosiłeś go, fundusz ubezpieczeń na wypadek bezrobocia będzie musiał odzyskać od ciebie nadpłacone zasiłki dla bezrobotnych. W zależności od kwoty, którą zarobiłeś i nie zgłosiłeś, ryzykujesz również, że zostaniesz obciążony opłatą przez fundusz ubezpieczeń na wypadek bezrobocia. Jeśli nie jesteś obywatelem Szwajcarii, istnieje również ryzyko wydalenia z kraju na pewien okres czasu w przypadku skazania za przestępstwo. Dlatego nie warto nie deklarować dochodów podczas pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Ponieważ nie mogłem pracować z powodu choroby, mój pracodawca rozwiązał ze mną umowę o pracę. Następnie w marcu 2024 r. zarejestrowałam się w funduszu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia, przedstawiając zaświadczenie lekarskie stwierdzające, że moja zdolność do pracy wynosi 20%. Kasa ubezpieczeń na wypadek bezrobocia poinformowała mnie, że jeśli jestem w stanie przepracować co najmniej 20 procent swojego czasu pracy i zarejestrowałem się już w IV, to mają oni obowiązek wpłacać zaliczki na IV, a ja mam prawo do pełnej kwoty zasiłku dziennego. W zeszłym tygodniu otrzymałem zawiadomienie z IV informujące, że mój stopień niepełnosprawności wynosi 30 procent i w związku z tym nie przysługuje mi renta inwalidzka. Wczoraj fundusz ubezpieczeń na wypadek bezrobocia poinformował mnie, że w związku z nakazem IV moje zarobki podlegające ubezpieczeniu muszą zostać dostosowane do pozostałych 70 procent mojej zdolności do pracy. Czy ma prawo to zrobić?

Francesco Salerno: Tak, ponieważ obowiązek wypłaty zaliczek przez fundusz ubezpieczeń na wypadek bezrobocia kończy się w momencie ustalenia pozostałej zdolności do pracy. Pierwotnie ubezpieczone zarobki odpowiadały zarobkom, które mógłbyś zarobić bez ograniczeń zdrowotnych. Z uwagi na trwały uszczerbek na zdrowiu nie możesz już uzyskiwać tego dochodu. W rezultacie fundusz ubezpieczeń na wypadek bezrobocia musi obniżyć wysokość Twojego świadczenia. Dotyczy to również sytuacji, gdy nie masz prawa do emerytury inwalidzkiej. (Praca, 20.3.25)

Pochodzę z Tanzanii. Pracowałam tam jako kucharka, aż do czasu, kiedy wyszłam za mąż i przeprowadziłam się do Szwajcarii. Kilka miesięcy temu udało mi się podjąć pracę jako pomocniczka kucharza w restauracji w Bernie. Kiedy zaczynałam pracę, byłam bardzo zmotywowana do wykorzystania swoich umiejętności i doświadczenia w kuchni. Ale niestety, przydzielono mi niemal wyłącznie prace związane ze sprzątaniem. Mam wrażenie, że moja praca polega tylko na myciu podłogi i zmywaniu naczyń, podczas gdy mój hiszpański kolega, który pracuje tam już od jakiegoś czasu i również jest asystentem kucharza, przygotowuje posiłki. Kiedy poskarżyłam się szefowi, powiedział mi, że ludzie tacy jak ja są potrzebni tylko do sprzątania. Zastanawiam się, czy przez „ludzi takich jak ja” miał na myśli osoby o moim kolorze skóry. Co mogę zrobić, żeby się przed tym bronić?

Montaña Martín: To przykre, że musisz przechodzić przez takie doświadczenia i ważne jest, żebyś nie godziła się na to niesprawiedliwe traktowanie. Niestety, taka dyskryminacja, często subtelna i objawiająca się nierównym przydziałem obowiązków, ma miejsce. To oczywisty przypadek rasizmu i ważne jest, abyśmy nie stali bezczynnie i nie przyglądali się tej dyskryminacji. Powinaś szczerze porozmawiać ze swoim szefem. Bądź przygotowana, aby szczegółowo opisać, dlaczego czujesz się pokrzywdzona i wyjaśnij, że chciałabyś wziąć na siebie więcej obowiązków w kuchni, aby wykorzystać swoje umiejętności i doświadczenie. Artykuł 321d Kodeksu zobowiązań pozwala pracodawcy wydawać ogólne polecenia dotyczące wykonywania pracy i zachowania pracowników w przedsiębiorstwie, nie ma on jednak prawa zlecać pracownikom często lub wyłącznie zadań nieodpowiednich z przyczyn dyskryminacyjnych. W tym przypadku Twój szef nadużywa swojego prawa do wydawania poleceń, kierując się powodami dyskryminacji. Narusza zasadę równego traktowania oraz praw osobistych zgodnie z art. 28 Kodeksu cywilnego (ZGB) i art. 328 Kodeksu zobowiązań (OR). Jeśli sytuacja nie zmieni się lub się pogorszy, możesz rozważyć podjęcie kroków prawnych, ponieważ dyskryminacja w miejscu pracy jest w Szwajcarii karana. W tej sprawie możesz skontaktować się ze swoim związkiem zawodowym lub specjalistycznym ośrodkiem doradczym. Więcej informacji można znaleźć na stronie: https://www.network-racism.ch/beratungsstellen.

Niedawno przeszedłem na emeryturę i niestety moje świadczenia z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego i funduszu emerytalnego ledwo wystarczają na przeżycie: nigdy nie miałem wysokiej pensji i pracowałem tylko na pół etatu. Ponieważ mój stan zdrowia jest nadal dobry, chciałbym poszukać dodatkowej pracy, aby móc pobierać emeryturę. Czy mogę wykorzystać te środki do uzupełnienia mojej przyszłej emerytury AHV?

Myriam Muff: Tak. Jeśli po przejściu na emeryturę nadal pracujesz i masz dochód, od którego pobierane są składki AHV, możesz jednorazowo wnioskować o ponowne obliczenie wysokości swojej emerytury. W ten sposób możesz osiągnąć podwyższenie swojej emerytury. Jednakże brane są pod uwagę jedynie dochody z pracy podlegające składkom pomiędzy miesiącem następującym po normalnym wieku emerytalnym a miesiącem, w którym ukończono 70 lat (lub do pięciu lat po osiągnięciu odpowiedniego wieku emerytalnego w przypadku kobiet urodzonych przed 31 grudnia 1963 r., których wiek emerytalny jest stopniowo podwyższany z 64 do 65 lat w ramach reformy AHV 21). Ważna jest również obowiązująca kwota wolna od podatku w wysokości 1400 CHF miesięcznie (16 800 CHF rocznie): dochody z pracy do tej kwoty nie podlegają składkom AHV. Jednakże od 1 stycznia 2024 r. osoby zainteresowane mogą samodzielnie decydować, czy chcą skorzystać z tego dodatku. Dla Ciebie oznacza to: Jeśli tego nie zrobisz, będziesz płacić więcej składek AHV, co będzie miało pozytywny wpływ na Twoją emeryturę AHV w przyszłości. Ważne informacje: Wniosek o ponowne obliczenie wysokości emerytury dotyczy wyłącznie przyszłych wypłat i nie można go złożyć wstecznie.

Jak dokładnie mam postępować w przypadku takiego przeliczenia?

Myriam Muff: W celu przeliczenia wysokości emerytury należy wypełnić formularz rejestracyjny 318.383 „Wniosek o przeliczenie wysokości emerytury według wieku referencyjnego”, który można znaleźć tutaj. Niniejszy formularz należy złożyć w biurze ds. odszkodowań i jego oddziałach lub za pośrednictwem strony internetowej ahv-iv.ch. Możesz swobodnie wybrać czas przeliczenia. Ponieważ przeliczenia można dokonać tylko raz, powinieneś zastanowić się, jak długo zamierzasz pracować po przejściu na emeryturę. Ponieważ przeliczenie dotyczy wyłącznie przyszłych wypłat emerytur i bierze się pod uwagę okres maksymalnie 5 lat po regularnym przejściu na emeryturę, nie należy dłużej czekać ze złożeniem wniosku o przeliczenie. Oczywiście, możesz zakończyć pracę wcześniej i złożyć wniosek wtedy. Prosimy o uwzględnienie pewnego czasu przetwarzania i przesłanie wniosku na trzy do czterech miesięcy przed oczekiwaną datą ponownego przeliczenia.

W naszej firmie aktualnie składamy wnioski urlopowe na rok 2025. Mając dzieci w wieku szkolnym, muszę mieć możliwość wykorzystania urlopu w czasie ferii szkolnych. Czy mój pracodawca może mi tego odmówić?

Rahel Beyeler: Jeśli strony nie znajdą rozwiązania, datę urlopu ustali pracodawca. Postępując w ten sposób, musi brać pod uwagę życzenia pracowników, o ile jest to zgodne z interesem przedsiębiorstwa. Jeśli to możliwe, urlopy powinny być planowane w terminie dogodnym dla pracowników – w Twoim przypadku powinny to być wakacje szkolne dzieci. Należy również uwzględnić osobiste potrzeby innych pracowników, takie jak chęć wzięcia urlopu po urlopie macierzyńskim lub ojcowskim, wzięcia udziału w zawodach lub oddania się sezonowemu hobby. Należy wziąć pod uwagę wszystkie interesy. W razie wątpliwości pierwszeństwo mają interesy pracodawcy. Jeżeli pracodawca ignoruje wniosek o urlop bez uzasadnienia go względami operacyjnymi, przekracza swoje uprawnienia do określania wymiaru urlopu. Choć w tym przypadku możesz wziąć urlop z własnej inicjatywy po bezskutecznym ostrzeżeniu, radzę zachować ostrożność. Jeżeli następnie zostaniesz zwolniony, w najlepszym przypadku otrzymasz odszkodowanie, ale stracisz samą pracę.

Po wypowiedzeniu umowy przez pracodawcę zgłosiłem się do RAV (ORP, URC) i kasy bezrobocia. Ponieważ po dwóch miesiącach dostałem nową pracę, odmeldowałem się z RAV. Miesiąc później dostaję pismo od kasy bezrobocia. Piszą tam, że ze względu na moją winę przy utracie pracy zostają mi wstrzymane dniówki. Ponieważ się odmeldowałem więc nie udało im się tego wyrównać z wypłaconymi już dniówkami. Dlatego muszę teraz zwrócić część pobranych świaczeń. Mogą tak robić?

Francesco Salerno: Tak, kasa bezrobocia może pobrać już wypłacone dniówki jeżeli ustali wstecznie, że był powód do ich zawieszenia. Dzieje się tak gdy ustalenia odnośnie zawinienia utraty pracy zakończą się po wymeldowaniu. Ważne, by kasa bezrobocia wydała postanowienie w terminie 6 miesięcy. Rozpoczyna się on od nastepnego dnia po zakończeniu stosunku pracy. Jeżeli nie zgadza się Pan z postanowieniem, może je Pan zaskarżyć w terminie 30 od jego otrzymania.

(Work, 17.10.24)

W 2019 dostałem pracę ograniczoną na rok i przyjechałem z Irlandii do Szwajcarii. Otrzymałem pozwolenie B dla obywateli UE, EFTA. Pozwolenie zostało w 2024 r. przedłużone. Od tego czasu mam pracę na czas nieograniczony. Tymczasem postanowiłem zostać w Szwajcarii na stałe. Moja koleżnka z Włoch powiedziała mi, że po 5 latach miałem prawo do pozwolenia C. Czy to prawda?

Marina Wyss: Nie, roszczenia Pan nie miał. Jako Irlandczyk i obywatel Unii Europejskiej, na podstawie swobodnego przepływu osób ma Pan prawo do pozwolenia C po dziesięciu latach legalnego pobytu, jeżeli przez ostatnie pięć lat miał Pan pozwolenie B. Ustawa mówi, że urząd „może” w takiej sytuacji wydać pozwolenie na osiedlenie sie typu C. Są tu jednak sprawdzane kryteria integracji. Pana koleżanka jest Włoszką i dlatego jej sytruacja jest inna. Szwajcaria podpisała z Włochami umowę międzynarodową na podstawie której, obywatele tych państw mogą ubiegać sie o pozwolenie na osiedlenie się w drugim państwie już po 5 latach pobytu. 

(Work, 10.10.24)

Z powodów zawodowych przyjechałem w 2023 r. z Serbii do Szwajcarii. Moja umowa była ograniczona na rok. Po tym czasie otrzymałem umowę na czas nieograniczony. Urząd migracyjny chce mi wystawić pozwolenie B tylko na jeden rok. Czy mam roszczenie o dłuższe pozwolenie na pobyt albo wręcz na osiedlenie się?

Marina Wyss:Nie, jako obywatel Serbii nie podlega Pan umowie o swobodnym przepływie osób i pozwolenie na pobyt nie jest wydawane co do zasady na pięć lat. O osbach, które nie pochodzą z UE lub EFTA mówi się obywatele państw trzecich. Takie osoby otrzymują pozwolenie na pracę w Szwajcarii pod bardzo rygorystycznymi warunkami. Pracodawca musi złożyć w tym celu wniosek do urzędu migracyjnego. Ponadto, miejsca te są ograniczone liczbowo (kontyngenty). Ustawa przewiduje, że przedłużając pozwolenie, okres ważności jest uzależniony od stopnia integracji. Jeżeli nie mówi Pan po niemiecku to może być to powód, dla którego pozwolenie zostało wydane na rok. Pozwolenie na osiedlenie się może byż zasadniczo wydane po 10 latach legalnego pobytu w Szwajcarii.  

(Work, 10.10.24)

Płacę podatek ryczałtowy (Quellensteuer, Impôt à la source, Imposta alla fonte). Mój pracodawca odprowadza z mojej pensji składkę na podatek. Ale nie przekazywał tych kwot do kantonalnego urzędu podatkowego. Teraz urząd domaga się ode mnie zwrotu tych kwot. Czy mogą to robić? 

Federica Colella: Nie. Za spłacanie tego rodzaju podatku odpowiada pracodawca. Jest to uregulowane ustawowo (StHG i DBG). Za odprowadzanie tego rodzaju podatku pracodawca otrzymuje prowizję.  

Tylko gdy pracodawca nie odbierał tych kwot z pensji a urząd podatkowy nie jest w stanie wyegzekwować tych kwot od pracodawcy, może zwrócić się do płatnika o zwrot należnego podatku. Ponadto, pracodawca, nie płacąc podatku popełnia przestępstwo podatkowe.

Pracowałem dla rolnika. Miałem wypadek na traktorze. Spędziłem kilka dni w szpitalu i przez długi czas byłem nie zdolny do pracy. Niestety, dowiedziałem się, że byłem zatrudniony na czarno. Konkretnie, nie zameldował mnie do ubezpieczenia socjalnego. Czy mam mimo to mam prawo do świadczeń z ubezpieczenia od wypadków (UVG)?

Federica Colella: Tak. Każda osoba, która pracuje w Szwajcarii, jest obowiązkowo ubezpieczona os wypadku. Gdy osoba pracuje przynajmniej osiem godzin w tygodniu, to jest również ubezpieczona od wypadków niezwiązanych z pracą. Ubezpiecznie wypadkowe pokrywa koszty świadczeń medycznych, bez wkładu własnego oraz dokłada się do odszkadownia za utracona pensję wynikającą z wypadku. Niektórzy pracownicy, na przykład w branży budowlanej są z automatu ubezpieczeni w Suva. W tym przypadku pracodawca musi zgłosić każdego pracownika do Suva. Jeżeli tego nie zrobi to pracownik i tak może wystąpić o przejęcie kosztów wypadku przez ubezpieczalnie. W przypadku pracowników, którzy nie podlegają automatycznemu ubezpieczaniu, pracodawca musi zawrzeć umowę o ubezpieczenie wypadkowe. Jeżeli tego nie zrobi albo nie będzie płacił składek to koszty przejmuje tak zwana kasa zastępcza UVG. Pracownicy rolni nie podlegają temu automatyzmowi. Moha oni zatem zgłosić wypadek przez formularz Onlineformular   

w kasie zastępczej. W ten sposób otrzyma Pan świadczenia wynikające z ustawy.

Oczywiście nie oznacza to, że praca na czarno nie wiąże się z ryzykami. Przeciwnie, w pewnych sytuacjach może mieć to poważne konsekwencje zarówno dla pracownika jak i pracodawcy.

Kilka miesięcy temu miałem wypadek. Aktualnie pobieram dniówki wypadkowe i mam nadzieję, że nie niedługo odzyskam sprawność i będę mógł pracować. Ale co gdyby tak się nie stało? Otrzymam wtedy rentę, a jeżeli tak to od kiedy?  

Myriam Muff: Tak, w takim przypadku ma Pan prawo do tego. Żeby otrzymać rentę wymagane jest trwałe ograniczenie w możliwości pracy. To sytuacja, w której pomimo terapii i prób integracji po wypadku, nadal istnieje ograniczenie w wykonywaniu pracy. Pobór renty, oraz jej wysokość uzależniona jest od stopnia inwalidztwa. Ważne by pamiętać, że chodzi o kategorię ekonomiczną a nie medyczną. Bada się tu jakie wynagrodzenie teoretycznie możnaby uzyskać, niezależnie od tego czy dane zatrudnienie jest możliwe aktualnie na rynku pracy. Ten teoretyczny zarobek jest brany pod uwagę przy ustalaniu renty. Ubezpieczenie inwalidzkie wypłaca rentę od 40 procent stopnia inwalidztwa. Tymczasem ubezpieczenie wypadkowe od 10 procent. Renta obliczana jest na podstawie 80 procent wynagrodzenia otrzymywanego przez ostatni rok przed wypadkiem.

Mam 60 lat i z przyczyn osobistych wypowiedziałem umowę o pracę. Zastanawiam się nad różnymi opcjami. Między innymi nad pobraniem wcześniejszej emrytury z drugiego filara i zameldowaniu się do kasy bezrobocia. Mój kolega twierdzi jednak, że jak wezmę wcześniej emeryturę to nie będę miał prawa do zasiłku bezrobotnego. Czy to prawda?

NATASA JEVDENIC: Nie, to się zmieniło wraz z reformą AHV od 1 stycznia 2024 r. Od teraz pobieranie wcześniejszej emerytury nie wyklucza możliwości oboru zasiłku dla bezrobotnych. Kasa bezrobocia sprawdza czy spełnione są warunki. Jeżeli zasiłek jest wyższy do enerytury to wpłacany jest zasiłek. Jeżeli niższy, to nie jest wypłacany.

(Work, 30.5.24)

Ich bin Schreiner. Im Januar hat mich eine Grippe erwischt. Der Arzt hat mir eine ­Woche Bettruhe verschrieben. Als ich Ende Monat die Stundenabrechnung kon­trollierte, waren da 8,3 Minusstunden aufgeführt. In der Lohnabrechnung sah ich, dass ein Teil meines Lohnes nur zu 80 Prozent ausgezahlt wurde. Als ich im Personalbüro nachfragte, erklärte mir die HR-Fachperson, dass eine Krankentaggeldversicherung bestehe. Laut GAV zahle diese erst ab dem zweiten Tag der Abwesenheit. Der erste Tag werde mir deshalb als Minusstunden verbucht. Ab dem zweiten Tag müsse die Arbeitgeberin dann nur noch 80 Prozent des Lohns fortzahlen. Stimmt diese Aussage?

Marina Wyss: Ja. Im Gesamtarbeitsvertrag für das Schreinereigewerbe heisst es, dass die Arbeitgeberin die dem GAV unterstellten Arbeitnehmenden kollektiv für ein Krankentaggeld bei Arbeitsunfähigkeit zu versichern habe. Die Lohnfortzahlung müsse erst ab dem zweiten Tag der Arbeitsverhinderung geleistet werden, das steht so ausdrücklich im GAV. Das heisst, der erste Tag geht zulasten der Arbeitnehmenden. Wenn eine Krankentaggeldversicherung abgeschlossen ist, zahlt diese 80 Prozent des Lohnes. Falls Arbeitnehmende für eine längere Dauer krank sind, leistet die Krankentaggeldversicherung dafür Taggelder für rund zwei Jahre (720 Tage). Ohne eine Regelung in einem GAV muss die Arbeitgeberin den Lohn zwar ab dem ersten Tag zu 100 Prozent fortzahlen, jedoch für weniger lange Dauer. (Work, 22.5.24)